Shkruan: Prof. Dr Hujrullah Koliqi, Prishtinë

 Rrënjët pagane të banierit në Shestan, Krajë

Etnologu shqiptar Mark Tirtja, duke u mbështetur edhe në mendimin shkencor të Hanit, Durhamit, Nopçes, Gjeçovit, B. Jubanit, Lambercit, Çabejt, Z. Sakos dhe Rr. Zojzit, ndër të tjera shkruan: Figurat mitologjike, kultet, ritet e besimit, emrat totemikë, që janë elemente të mitologjisë shqiptare e që kanë të bëjnë, për sa i përket trevës ilire e shqiptare, me qiellin e me yjet, me tokë e me det, me male e me pyje të caktuara, me rrugë, me kafshë, me shpendë e me gurë, me kurbane e ndërtime banesash, urash e kështjellash, me prodhimtari bujqësore e blegtorale, me ritet kalendarike, me lindje, me iniciacionet, me martesën e me vdekjen, me shëndetin e me sëmundje, me parashikimet e ëndërrimet e kështu me radhë, pa përjashtuar huazime nga popujt e tjerë, mendojmë se në një pjesë të konsiderueshme kanë lidhje trashëgimore me kult, perëndi, rite e besime të periudhës ilire...

Shumë prej këtyre figurave mitologjike, kulteve, riteve pagane (ilire) nuk ekzistojnë më, por disa prej tyre, natyrisht të modifikuara, i përballuan rrebeshit të kohës e historisë dhe gjurmët e tyre i gjejmë edhe në kohën tonë ose u ruajtën në kujtesën e më të moshuarve. Ata, në radhë të parë, u përzien me doket romake të kalendeve e me ideologjinë e ritet kristiane (katolike, ortodokse). Kultet, perënditë, idhujt e ritet pagane pësuan goditje të rëndë, sidomos nga islamizmi, si doktrinë kundër idhujtarisë pagane, kundër nderimit dhe adhurimit të statujave e figurave si hyjni. Rol negativ në këtë fushë të kulturës popullore luajti edhe komunizmi, i cili i luftoi ato nën firmën e besimeve të kota, të prapambetura, madje edhe reakcionare. Këtu do të përqendrohem vetëm në një relikt nga tradita pagane e Krajës, i ruajtur deri sot në Anën e Sipërme të saj. Ky është baniri i Shestanit.

Ç'është baniri

Baniri ose banieri, bandiri, banili (ital. Bandiera, gjer. Banner, angl. Banner, frengj. Banniere) është fjalë neolatine prej fjalës latine banderium (banderia, banerium); ka dy kuptime:

1.flamur, flamur sinjalizimi, shenjë, dëshmi (vexillum, signum),

2.kohortë ushtarake, çetë ushtarake (cohore militaris, manus militum).

Në këtë kuadër edhe baniri i Shestanit (Krajës) është një flamur, flamur sinjalizimi, dëshmi, shenjë, hyllësi me prejardhje pagane, i përbërë prej një druri të gjatë (shtyllë), i zbukuruar me gjethe të njoma dhe me lule të bukura, zakonisht me lule kavili e devesili. D. Nikollë Gazulli shkruan se baniri është një shkop i njomun me gjeth, të cilin shestanasit e përgatisin dhe e ngrisin (e çojnë, e vendosin) për çdo vit në mëngjesin e Ditës së Korpit dhe Gjakut të Krishtit, në një maje mali (kodër, breg), zakonisht të xhveshur nga pylli, në mënyrë që atë të ketë mundësi ta shikojë dhe t'i gëzohet tërë fshati. Pikërisht kjo është arsyeja që Ditën e Korpit dhe Gjakut të Krishtit, populli (vendasit) e quajnë Dita e Banirit.

Një version tjetër i banirit, sipas N. Gazullit, është edhe shkujka, shujka, shkulka, të cilën ai e dëshmon në Spaç, Malësi të Madhe, Shkodër dhe Pukë. Sipas tij, shkujka ka dy kuptime:

1.sogjeja rojë, rojë prej vendi të naltë (germ. Vedette, it. Vedetta),

2.dru e njomë me gjethe e lule që nguleshin rreth shëna Prendes (shna Prenes) ndër bjeshkë për me diftue zotnimin e kullosës; greqisht e vjetër: thyrsos  shkop me gjeth e me lule hardhije ngulë në nji boçë pishe qi barej ndër kremte të Bakhut.

Edhe Eqrem Çabej, duke cituar FGS, shkruan se shkulka është degë shelgu e qëruar që ngulet midis një livadhi si shenjë që vendi është zënë e nuk lejohet kullotja e bagëtisë; me të kositur livadhi shkulka hiqet. Ai shton se fjala çkujkëzë përdoret edhe në Qeparo (Bregu i Detit). Sipas Bariçit, fjala shkulkë (shkujkë) është e burimit gotik (skulka), e cila ka hyrë në gjuhën shqipe nëpëmjet të latinishtës ushtarake. Nga ky përshkrim i banirit dhe i shkujkës del qartë se midis tyre ka ngjashmëri, por edhe dallime përmbajtësore. Për dallim nga shkujka, baniri ngërthen në veti edhe përmbajtje rituale, hyjnore (shpirtërore). Ai është i veshur me petkun fetar (të krishterë), ai është një flamur natyror që lidhet me Ditën e Korpit të Krishtit.

Ngritja e banierit

Më 1996, Dita e Korpit të Krishtit, ishte me 6 qershor, sipas Kalendarit të ri (gregorian). Kësaj dite (kremte fetare) në Shestan i paraprinë e Enjtja e Madhe, e cila fillon tri ditë para Pashkëve dhe përfundon me Ditën e Korpit të Krishtit, në mëngjesin e të cilës ngritet edhe baniri. Dita e Korpit dhe Gjakut të Krishtit është gjithmonë ditë e enjte.

Dita e Korpit dhe Gjakut të Krishtit është edhe festë e veçantë e Gjuraçit në Shestanin Posht (Nënmal).

Banorët e Gjuraçit e çojnë banirin m'e Kunjit, banorët e Bujgërit  m'e Golikut, banorët e Pecajve (tash janë të besimit ortodoks dhe të sllavizuar) e ngrisin banirin m'e Banierit, kurse Lukiqi (Lukajt) e çojnë m'e Lipojcës, Gurrza m'e Banierit dhe Dedajtm'e Ostrojicës. Fjala është për disa maje malesh të vegjël pranë fshatrave të përmendur, në të cilët ngritet baniri.

Ngritja e banierit zakonisht shoqërohet edhe me një ritual të veçantë. Ishte zakon që një ditë para Ditës së Banirit (Ditës së Korpit dhe të Gjakut të Krishtit) fëmijët e fshatit dilnin shtëpi për shtëpi për të mbledhur miell, vaj, djath, vezë. Secila familje jepte diçka, në mënyrë krejt vullnetare. Me artikujt e grumbulluar, një grua e fshatit angazhohej për të përgatitur përpeq. Tepsinë me përpeq e zbukuronin me lule dhe e çonin te banieri, gjegjësisht te burrat e fshatit, të cilët e ngritnin banierin herët në mëngjes. Burrat dhe njerëzit tjerë të pranishëm te banieri hanin përpeq , këndonin këngë, hidhnin valle dhe shtienin me pushkë. Ajo ishte ditë gëzimi dhe hareje. Ishte zakon, gjithashtu, që mjedisi i përpeqit t'i kthehej gatueses me tepsi, si shenjë falënderimi dhe admirimi për gatesën.

Ngritja e banierit në fshatrat e Shestanit dhe rrethet rreth tij bëheshin në natje (mëngjes) pa u lëshuar bagëtia.

Është interesant fakti se shestanasit këtë traditë e bartën edhe në treva tjera, atje ku u vendosen, si në Salç të Ulqinit, banorët e të cilit e ngritin banierin në maje të Mazhurit; banorët e Krythës së Ulqinit e ngritin atë në maje të Malit të Krythës (maja e Hijes), ndërsa fshatarët e Braticës e ngritin banierin në Marvian, gjegjësisht në Rogën e Banirit (Banieri). Kjo praktikë e ngritjes së banierit ka filluar të ringjallet edhe këto vjetët e fundit.

Banieri edhe në gjeti

Veç kësaj, ka gjurmë që dëshmojnë se riti i ngritjes së banierit ishte i pranishëm edhe në trevat tjera të Krajës, popullësia e të cilave aktualisht është e besimit mysliman. Për këtë dëshmon maja lindore e Malit të Gjanë, e cila quhet maja e Banilit; dëshmon gjithashtu edhe një masiv shkëmbor mbi fshatin e Kështenjës, i cili quhet maja e Bandierit, ndërsa praktika e ngritjes së banierit në majen e Qithit nga fshatarët e Ftjanit (myslimanë e katolikë) ka gjallëruar deri vonë.

Banierin e majes së Qithit, të moshuarit nga Ftjani e kujtojnë me nostalgji, kur thonë: Aty banieri ka ndenjë gjithmonë. Ai ish nji shenj i bukur.

Banorët e këtyre anëve banierin e ngulin ndër Rrëshajë në Maje të Rumisë, do të dëshmojë N. Gazulli. Pelengrinazhi (shtegtimi) i kranjanëve në Rumi, gjegjësisht ngjitja e tyre në maje të Rumisë, çdo vit në Ditën e Rrëshajave (sipas kalendarit të vjetër julian), pa lindur dielli dhe për t'iu falë atij posa të lindë, përveç kryqit të Shmërisë së Krajës dhe riteve tjera fetare (të krishtera), me prejardhje mesjetare, ata ngulnin (ngritnin) në maje të Rumisë edhe banierin.

Vjetërsia e traditës

Siç dihet, pelegrinazhet në maje malesh të caktuara, në ditë kalendarike të caktuara, janë me origjinë shumë të hershme (paramesjetare) dhe shumë të perhapura në trevat shqiptare

Majat e tilla, si maja e Shelbuemit afër Lezhës; në Alpe: maja e Shkëlzenit, maja e Pashtrikut, maja e Hekurave, Koritniku. Të tilla ishin edhe maja e Sukës në Grudë, maja e Runës, maja e Dervishës në Macukull (Mat), maja e Kunorës në Orosh të Mirditës. Këto maja malesh M. Tirtja i quan maja të nderimit pagan.

Pelegrinazhi në Rumi kishte edhe diçka të veçantë. Ngjitja në Rumi nënkuptonte edhe ngjitjen e një guri në maje të saj nga secili pelegrin, por edhe nga vizitorët e rastit, që mund të ngjiteshin edhe ditëve të tjera në maje të saj. Në këtë mënyrë, njerëzit përpiqeshin ta rritnin Ruminë. Kjo lidhet drejtpërdrejtë me kultin e lartësisë, e cila gjë pasqyrohet edhe në vargjet e kësaj kënge popullore kranjane:

Oj Rumija bjeshk e nalte,

Ti u bash o, ma e nalte,

Ti u bash m'a naltë se je...

Kështu, me gurët e ngjitur nga pelegrinët dhe të tjerët në majën e Rumisë, mbi të cilët vendosej edhe banieri, objektivisht u ngrit lartësia e saj (ngjarje kjo në orometri!). Me disa maje banieri lidhen edhe ngjarje të veçanta, të cilat ngërthejnë në veti edhe elemente fantastike, siç është lufta heroike e Tagajve të Ljares për mbrojtjen e Rumisë, ndërlidhja e vdekjes së plakës 120 vjeçe me shkëputjen e shkëmbit nga maja e Banierit në Kështenjë, rrethimi dhe asgjësimi i komitëve malazezë në Ftjan, pikërisht afër banierit në majën e Qithit.

Përfundimi

Tërë kjo dëshmon se banieri në Shestan (Krajë) është një flamur natyror (me gjethë të njomë e lule të bukura), me prejardhje nga lashtësia, nga bota pagane (ilire), nga ajo kohë, kur, siç ligjeron Ndre Mjeda, bariu kranjan veshej me lëkurë harushe dhe e mallonte grigjën e bagëtive (dhen e dhi) maleve të Krajës, në shpatet e Rumisë.

Banieri simbolizon hyjsinë dhe lartësinë, simbolizon njomësinë, mirësinë, shpresën, jetën. Ai është ogurbardhë, fatsjellës.

Ngritja e tij në maje e lartësi tjera malesh provon se popullsia e këtyre anëve e adhuronte kultin e lartësisë dhe të Diellit, e më pas edhe kultin e Krishtit.

Banieri dhe rituali rreth tij është produkt fizik dhe shpirtëror i kranjanëve (shestanasve), është motivi i lashtë i rrënjosur thellë dhe i ruajtur me fanatizëm për admirim në shpirtin e virgjër të këtij populli, tradita e të cilit është si një poemë e gdhendur në gur me zemër mbresë e kusht hyjnor.

Marrë prej Bota Sot, 10 gusht 2004:20.