Salçi  ringjallja e katundeve

Shkruan: Gjurë Dabaj

Katundet janë më të parët vendbanime të organizuara të njerëzve. Gjatë shekujve, ata kanë pasur ndyshime të pandërprera, e sidomos me fillimin e revolucionit industrial në XVIII shekull e deri me sot, por me një intensitet të ndryshueshëm.

Prej Luftës II Botërore e deri sot u bënë ndryshme të mëdha, ku mund të dallohen dy faza. Faza e parë mbas Luftës ishte mjaft negative. Ajo u shfaq në katunde malore dhe shkambore, të cilat u çpopulluan, banorët migruan në qytete dhe qendra industriale, ku mund të punësoheshin si meshkujt ashtu edhe femrat. Në këtë periudhë, disa katunde mbeten pa banorë ose me pleq, fuqia ekonomike u zvogëlua, u ndërpre punimi i tokës, u krijuan djerrina e pyje. Në këtë fazë u shkaktuan edhe çrregullimet e vlerave urbanearkitektonike.

Faza e dytë, mjaft pozitive, përfshiu katundet në fusha, buzë lumenjve, në bregdet, buzë rrugëve krysore dhe në afërsi të qyteteve. Shumica prej këtyre katundeve u shndërruan në qytete, disa u lidhen topografikisht me qytet, tjerat u afirmuan si qendra turistike. Kushtet e jetesës të banorëve në këto vendbanime u përmirësuan.

Besoj që janë të nevojshme planet urbanistike, ku do të shihen mundësitë e rigjallërimit për çdo katund.

Salçi, katund në faqen jugore të malit Mazhur, u shkatërrua prej termetit, më 15 prill 1979 dhe mbeti kryesisht pa banorë. Mbasi mungonte rruga për të prurë materialin, e as komuna e shteti nuk patën kujdes të mjaftueshëm, rindërtimi i shtëpive u bë gati i pamundshëm. Mendoj se Ministria e Urbanizmit dhe Komuna kanë gabuar, por ky gabim edhe mund të ndreqet.

Salçi sot ka rrymën elektrike, si dhe rrugën që e financuan banorët me ndihmën e USAIAD/IRD. Unë, si gjeograf, e shoh mundësinë e ringjalljes të Salçit. Pikëpamjet e mia, që këtu po i paraqes, duhet t'i ketë parasysh Komuna dhe shteti. Salçi, i vendosur në shullá (shullëvend me shumë diell, por i mbrojtur mirë prej erënave) ka mjaft burime të ujit të pastër, si dhe një mikroklimë të mrekullueshme me ajër të pastër, çka vepron mirë në shëndetin e njeriut. Banorët e mëparshëm të Salçit kanë shitë voj, raki, venë, djathë, fiq të thatë. Katundi është i njohur për vëreshta, ullishtë, fiq, vishnja, qershia, zerdelia (kajsia), shega dhe pemë tjera frytore, të cilat u qëndrojnë mjaft mirë sulmeve të sëmundjeve. Prej Salçit shihet krejt Ulqini, fusha e Ulqinit, Shtoji, derdhja e Bunës në det. Me këtë pozitë dhe karakteristika që ka, Salçi mund të bëhet një qendër turistike për lakmi. Mund të ndërtohen hotele, motele, shtëpi për pushim. Turistët vijnë për të pushuar, për t'u këndellë, për t'u njohur me kulturën dhe për të parë objektet historike. Për turistin do të jetë atraktive larja në det ditën, kurse fjetja e rehatshme larg zhurmës në Salç në ajër të pastër. Gjatë verës, kur është trafiku i madh, deri në Salç mbërrihet për 20 min, më shpejt se në qytet të Ulqinit.

Do të ishte mirë që të bëhet një plan urbanistik për Salçin, ashtu që mos të fillojë ndërtimi i objekteve, çka mund të pengojë zhvillimin harmonik të katundit, siç ka ndodhur p.sh. në Kruç.