Podi i Ljares  Arbanasi i Zarës

Shkruan: Besnik Simë Dobreci

Në qershor 2004, hasa faqen e internetit për Arbanasin që kish përgatit Tomë SmiraPeroviqi prej Arbanasit të Zarës, tash në Brizban, Australi. Këtu lexova për ardhjen e Shqiptarëve të Shestanit në Arbanasi para njâ 270 vjetve. Me la përshtypje sidomos respekti që Toma i kushtonte të parëve të tij. Besoj që janë të urta këto fjalë që m'i kanë thanë: Aj qi neron t'par't e vet, aj neron vetveten; neroje t'vetën nëse do me t'nerue tjert. Faqja në internet e Tomës kishte dy flamuj, të Kroatëve dhe të Shqiptarëve. Po, Toma nderon vendlindjen  Kroacinë dhe kombin e tij  Shqiptarët. Toma shkruan: Le të përkujtomë me krenari se ne jemi Shqiptarë, pasardhësit e Ilirëve, popullit më të moçëm në Evropë.

Filluam t'i shkruajmë njëri tjetrin për rranxën tonë të përbashkët. Toma më njoftoi se familja e tij e kishte rranxën prej Podit, katund afër Ljares. I pari i Tomës, Boso Niko SMIRA, u shpërngul dhe zu vend në Arbanasi, Kroaci, më 1726. Toma dëshironte të dinte më shumë për Podin dhe Shestanin, e unë për Arbanasin. I shkrova Tomës që do ta vizitojë familjen time në Braticë (Ulqin) në shtator 2004, dhe i thaçë, që do të përpiqesha të gjej informata për Podin.

Më 3 shtator, 2004, arrita në Braticë. Baba im më tha që Podi mund të jetë në verilindje të Ljares, përfundi Qafës së Cërvicës. Tjerët që pyeta në Braticë dhe rrethinë nuk dinjshin gjâ për Podin.

Më 5 tetor 2004, vëllau im Leka, shoqja ime Yvonne dhe unë, që jetojmë në Vankuver (Kanada), bashkë me babën, u nisem për Ljare. Kur mbërriten në majë të Taraboshit, sipër Shtegvashës, pamja tërheqëse e Liqenit të Shkodrës dhe të katundeve përreth na shtynë të ndalemi. Arbneshi shihej si në shuplakë. Mu kujtua një kangë valljet e Shestanit: ...Arbaneshi gropa gropa, Plot me vorre u mush toka... Do të ndalemi edhe në Dobrec për të vizituar trollin e shtëpisë të parëve tonë, Kullën e Gjonajve, që është hadet i familjes tonë. Në Dobrec vizituam edhe shtëpinë e Luk's Zefit Luk's GjonitJunku; nandaja e babës tim është prej kësaj familje. Gjetem në shtëpi Angjën, të shoqen e Lukës, e cila na priti me mjaltë, djathë dhe raki të shtëpisë. Në mur të odës vuna re fotografinë e para nja 30 vjetëve të Angjës me nanën time, të dyja në veshje të Shestanit. Angja na tha që Podi, ajo i thonte Podi i Ljares, është menjëherë përfundi Qafës së Cërvicës. Ajo na tha që, për shpirtin e banorëve të Podit, si për të vdekur edhe për ata që lanë vendin dhe shkuan për një jetë më të mirë në Zadër, është mbajtë mesha ditën e Ërrshajëve në Qafën e Cërvicës deri atëherë kur regjimi komunist jugosllav e ndaloi këtë hadet.

Shkuarja në Pod

Në Ljare u kthyem te Gjoni Kol's Nilaj, 84 vjeç, i cili na tha që në Zadër shkuan ndër të parët banorët e Podit. Ai na foli edhe për kishën dhe vorret në Pod. E shoqja e Gjonit, Mara 76 vjeçe, na shetiti nëpër Ljare, ashtu që pamë kushtet dhe mënyrën si jetohej dikur.

Tre ditë më vonë u kthyem në Ljare dhe, për të na kalxua rrugën, morem Draganin e Gjergjit Luks Gjergjit Luks Kols  Tagaj. Dragani na tha që për zbritje në Pod prej Qafës së Cërvicës ka vetëm një rrugë, e cila ishte në trajtë shkallave nëpër shkambinj. U habitem me punën e madhe dhe mjeshtërinë e mrekullueshme të burrave të Podit. Në gjysmë të rrugës u ndalëm te Ubla e Nushkut për të pirë ujë. Mirëpo, nuk  pushuam, arritëm te Shkalla e Podit, ku vumë re virânet (rrënojat) e një kësolle të baktive.

Podi, katund i vogël, do të ketë pasur 15  20 shtëpi. Në jugperëndim të Podit është Ljarja, në juglindje  Mardhajt, në verilindje  Maçiluka, Liqeni i Shkodrës, dhe në veriperëndim  Besi. Katundi ishte i rrethuar me murë të thatë 1.50 m i lartë dhe 0.50 m  i trashë. Ky është i vetmi katund i Shestanasve që pamë të rrethuar me mur. Arsyeja e ngritjes së këtij muri mund të jetë pengimi i hyrjes së baktive, që mos  të dëmtohen pemët dhe bimët. Aty ishte edhe rruga me kalldrëm, rreth 2 m e gjërë, përjashta rreth murit të katundit. Ky kaldrëm, si dhe Rruga e Shkallave, dëshmon punën e madhe dhe mjeshtrinë e Podjanëve. Në një breg nja 30 m jasht murit, në veriperëndim të katundit,  vërejtëm muret e një ndërtese me madhësi 10 me 12 m. Vumë re dy hyrje, njëra në juglindje për katin posht, tjetra  në jugperëndim për katin nalt. Muri në veriperëndim kishte formën e gjysërrathi, ai në jugperëndim kishte dy si dritare katërkandshe të vogla të mbyllura, që mund të kenë shërbyer për të lënë sende shtëpiake ose qirinj. Muret e thatë ishin të ndërtuar me shkëmbinj të madhësisë disa deri një metër katror. Kati i poshtëm ishte më i ngushtë se i sipërmi. Kishë apo shtëpi? Nuk gjetëm asnjë ndërtesë të ngjashme në Pod, përveç edhe kishës pak më posht që edhe ajo ishte jasht murit rrethues. 

Ndëgjuam këmbanat e baktive brenda murit rrethues. Aty ishte Luka'j Zefit Luks Gjonit  Junku, i cili na foli ata që veç kishim ndigjua prej Angjës, shoqes tij në Dobrec. 

Kisha e Podit me dimenzione rreth 7 me 9 m ishte në një kodër buzë një shkâmbi të madh. Muret e thatë ishin të trashë nja 1 m. Jasht kishës vërejtëm disa rrasa, shenjë i besueshëm që aty janë vorret (punë për arkeologët). Shkrime nuk gjetem. Brenda murit rrethues në Pod viheshin re shenjat e disa shtëpive ose kësollave të vjetra. Toka ishte plot me ullinj të vjetër. Edhe pas ardhjes së Podjanëve në Arbanas, siç shkruan Kruno Krstiq në Rjeènik govora Zadarskih Arbanasa, ata vazhduan të merren me ullinj. Podi i Ljares, si i thonë tash, u takon banorëve të Ljares dhe të Dobrecit. Në ç'mënyrë u bë ky pronësim, mbetet e panjohur. Shetitem nëpër katund dhe vumë re disa mure të ultë të ngritur për të ndarë tokat në mes banorëve të Podit. Pasi që kaluam një kohë në Pod, filluam të ngjitemi malit në drejtim të Qafës së Cërvicës. Rruga duke u kthyer ishte më e vështirë sepse na kishte zanë edhe një vapë e madhe. Zgjatëm rreth një orë deri sa mbërritëm në Qafë.

Shkuarja në Pod ishte për mua mahnitëse, por edhe dëshpruese. U mahnita me punën dhe mjeshërinë e Podjanëve. U dëshëprova sepse ky vend i mrekullueshëm është sot i shkretë, tash sa kohë pa asnjë banorë. Por, prapë se prapë, mua me gëzojnë njerëzit, që janë si Toma i Jakut Josipit Jokos Mitrit Dujos Mates Simës Stjepës Nikollës Bosos Nikës SmiraPeroviq, që krenohet me rranxën vet Shqiptare. Ai thotë: Ne gjithmonë do të mbesim Shqiptarë, deri në pikën e fundit të gjakut tonë. Podi kurrë nuk do të vdesë, kurr nuk do të harrohet.    

Secili që viziton katundet e Shestanit e ka të qartë se në ç'farë kushtesh të mjerueshme kanë jetuar të parët tonë. Mirëpo, ata ia dolen t'i ruajnë dhe të na i lanë hadetet, gjuhën, vendin. 

#

Edhe një gojëdhënë për Podin. Kolë Mark Bitri prej Dobrecit, tash në Tivar, thotë: Kreu i Podit ka qenë Kol Podi. Kola, me gjithë banorët e vet, bashkë me shestanas të tjerë, kanë shkue në Zadër.

 Marrë prej: Gjokë Dabaj, Shestani I, UlqinTiranëPrishtinë, 2004:144(shtylla II).